Các Giáo Sĩ Phương Tây Và Sự Ra Đời Chữ Quốc Ngữ Việt Nam

1. Vai trò của các giáo sĩ dòng Tên trong việc tạo ra chữ Quốc ngữ Việt Nam

Các giáo sĩ phương Tây, đặc biệt là người Bồ Đào Nha, Ý và Pháp, đã đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành chữ Quốc ngữ tại Việt Nam vào thế kỉ 17. Họ đến Đàng Trong (nay thuộc miền Trung Việt Nam) để truyền đạo và thành lập các trung tâm truyền giáo, trong đó Cảng thị Nước Mặn (Bình Định) là một trong những nơi quan trọng nhất cho việc hành thành Chữ Quốc Ngữ.

Nước Mặn là cư sở các giáo sĩ Dòng Tên tiền khởi đã ở, đã tiếp xúc với người địa phương để học tiếng Việt, ghi chép lại ngôn ngữ tiếng việt thời bấy giờ sang chữ Latinh để dễ truyền đạo tại xã Phước Quang, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định ngày nay. Một số giáo sĩ tiêu biểu có công trong việc hình thành chữ Quốc ngữ là:

1.1 Francisco de Pina – Người đặt nền móng cho chữ Quốc ngữ

Ngài Francisco de Pina (1585–1625) là một trong những giáo sĩ dòng Tên người Bồ Đào Nha tiên phong trong việc nghiên cứu và ghi chép tiếng Việt bằng chữ Latinh. Ông có vai trò rất quan trọng trong quá trình hình thành chữ Quốc ngữ, đặc biệt là trong giai đoạn đầu tại Đàng Trong, trước khi Alexandre de Rhodes tiếp nối công trình này.

1.1.1 Tiểu sử và hành trình đến Việt Nam

• Francisco de Pina sinh năm 1585 tại Bồ Đào Nha.
• Ông gia nhập dòng Tên và được gửi sang châu Á để truyền giáo.
• Đến Đàng Trong (Việt Nam) khoảng năm 1617, hoạt động chủ yếu tạitrung tâm truyền giáo tại Nước Mặn (Bình Định), có kết nối với Hội An, Đà Nẵng.
• Ông là thầy của Alexandre de Rhodes và nhiều giáo sĩ khác, hướng dẫn họ cách học và sử dụng tiếng Việt.

1.1.2 Đóng góp trong việc La-tinh hóa tiếng Việt

• Francisco de Pina là giáo sĩ đầu tiên có ý thức hệ thống hóa cách ghi âm tiếng Việt bằng chữ cái Latinh.
• Ông đã soạn thảo một bản chữ cái Latinh cho tiếng Việt dựa trên hệ thống phiên âm riêng của mình, tạo tiền đề cho chữ Quốc ngữ sau này. Theo Alexandre de Rhodes, chính de Pina đã dạy ông cách phát âm tiếng Việt và ghi chép lại bằng chữ Latinh.

1.1.3 Cách tiếp cận tiếng Việt

• Ông là người đầu tiên nói trôi chảy tiếng Việt mà không cần phiên dịch.
• Ông nhận ra tiếng Việt là một ngôn ngữ đơn âm, có thanh điệu, điều này rất khác với tiếng Bồ Đào Nha và tiếng Latinh.
• Ông đã nghiên cứu cách ghi lại thanh điệu và dấu giọng của tiếng Việt, đây là bước tiến quan trọng để phát triển chữ Quốc ngữ.

1.1.4 Cái chết đáng tiếc của Francisco de Pina

• Năm 1625, Francisco de Pina qua đời trong một vụ đắm tàu gần vùng biển Hội An.
• Cái chết của ông khiến nhiều tài liệu nghiên cứu về tiếng Việt bị thất lạc.

1.2 Gaspar do Amaral (Bồ Đào Nha)

• Một trong những giáo sĩ dòng Tên đầu tiên đến Việt Nam, có mặt tại Đàng Trong vào khoảng những năm 1620.
• Ông đã biên soạn một cuốn từ điển Việt – Bồ để hỗ trợ việc học tiếng Việt.
• Đây là một trong những tài liệu nền tảng để sau này hình thành chữ Quốc ngữ.

1.3 António de Barbosa (Bồ Đào Nha)

• Cũng là một giáo sĩ dòng Tên, cùng thời với Gaspar do Amaral.
• Ông được cho là đã tham gia vào việc ghi chép tiếng Việt bằng chữ Latinh, nhưng tư liệu về ông không nhiều.

1.4 Cristoforo Borri (Ý)

• Một nhà truyền giáo dòng Tên người Ý, đến Đàng Trong vào khoảng năm 1618.
• Ông đã viết cuốn sách “Relatione della nuova missione delli Padri della Compagnia di Giesu al Regno della Cocincina” (Tường thuật về sứ mệnh mới của các tu sĩ dòng Tên tại vương quốc Đàng Trong) xuất bản năm 1631.
• Đây là một trong những tư liệu quý giá nhất mô tả xã hội, phong tục, ngôn ngữ của người Việt lúc bấy giờ.

1.5 Alexandre de Rhodes (Pháp)

• Là người tiếp nối công trình của các giáo sĩ đi trước.
• Ông đã sử dụng các tư liệu của Gaspar do Amaral và António de Barbosa để biên soạn bộ từ điển “Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum” (Việt – Bồ – La) xuất bản năm 1651.
• Ông là người hoàn thiện hệ thống chữ viết dựa trên chữ Latinh, tạo tiền đề cho sự phát triển của chữ Quốc ngữ sau này.

2. Vì sao Nước Mặn là trung tâm quan trọng?

• Cảng thị Nước Mặn từng là một thương cảng sầm uất, nơi giao thương giữa người Việt, Chăm, Hoa và phương Tây.
• Nước Mặn (Bình Định) không chỉ là trung tâm truyền đạo Công giáo quan trọng nhất của dòng Tên ở Đàng Trong vào thế kỉ 17 mà còn là nơi các giáo sĩ học tiếng Việt và thử nghiệm cách ghi âm ngôn ngữ này bằng chữ Latinh. Di tích Nước Mặn chính là cái nôi của chữ Quốc ngữ
• Với vị trí giao lưu thuận lợi, các giáo sĩ dễ dàng tiếp xúc với người bản địa và có điều kiện học hỏi tiếng Việt.
• Francisco de Pina cùng các giáo sĩ Bồ Đào Nha, Ý, Pháp đã cùng nhau nghiên cứu, đặt nền móng cho chữ Quốc ngữ.
• Đây là một điểm nhấn lịch sử quan trọng mà Bình Định đang thu hút du khách quan tâm đến lịch sử và văn hóa.
• Ngoài các giáo sĩ Dòng Tên công lao to lớn phải kể đến Khám sứ Trần Đức Hòa và tập thể người dân địa phương, văn sĩ trí thức thời bấy, …

3. Ảnh hưởng lâu dài

• Công trình của các giáo sĩ dòng Tên đặt nền móng cho chữ Quốc ngữ, giúp nó dần thay thế chữ Hán – Nôm trong việc ghi chép tiếng Việt.
• Về sau, chữ Quốc ngữ được chính quyền Pháp, các trí thức Việt Nam cải tiến, trở thành hệ thống chữ viết chính thức của Việt Nam.
• Giúp đưa Việt Nam mở rộng các cánh cửa bước vào thế giới văn minh hiện đại từ thời bấy giờ cho đến ngày nay và sau này.

---

4. Ảnh hưởng đến Alexandre de Rhodes và sự phát triển chữ Quốc ngữ

• Dù không trực tiếp để lại nhiều tài liệu, nhưng công trình của Francisco de Pina đã ảnh hưởng lớn đến các giáo sĩ dòng Tên sau này.
• Alexandre de Rhodes, người thường được nhắc đến như “cha đẻ” chữ Quốc ngữ, thực chất Ngài đã kế thừa nhiều thành quả từ Francisco de Pina và các giáo sĩ tiền khởi để hoàn thiện công trình.
• Các tài liệu nghiên cứu tiếng Việt của Francisco de Pina đã được Gaspar do Amaral và António de Barbosa tiếp tục phát triển, giúp hoàn thiện chữ Quốc ngữ về sau.

---

5. Giá trị lịch sử và tiềm năng du lịch

Câu chuyện về Francisco de Pina và các giáo sĩ phương Tây trở thành một điểm nhấn hấp dẫn trong hành trình khám phá Quy Nhơn – Bình Định.
✅ Tour “Tìm về cội nguồn chữ Quốc ngữ” – Kết nối Nước Mặn – Hội An – Quy Nhơn.
✅ Vai trò của chữ Quốc ngữ và vai trò của Bình Định trong quá trình hình thành chữ Việt theo mẫu tự La tinh
✅ Di tích Nước Mặn tưởng niệm Francisco de Pina và các giáo sĩ tại Nước Mặn để tôn vinh công lao của tiền nhân

Trên đây là ghi chép tóm lược về quá trình hình thành và phát triển chữ Quốc ngữ, từ những đóng góp tiên phong của Francisco de Pina đến sự hoàn thiện của Alexandre de Rhodes.

Nguyễn Thị Xuân Lan – CEO Golden Life Travel

Các Tour tham khảo

Hành trình khám phá Sử thi Bình Định – Tặng vé tàu hỏa

Khoa học và tâm linh – Độc đáo Quy Nhơn, Bình Định | 3N2D

Tinh hoa đất võ – Du lịch Bình Định bằng tàu hỏa -Tặng vé tàu

TOUR DAILY QUY NHƠN 2025: TÂY SƠN TAM KIỆT