BÌNH ĐỊNH MIỀN ĐỊA LINH NHÂN KIỆT

Bạn có biết Bình Định là một trong năm kinh dô Việt cổ? Không những thế Bình Định còn là Miền Đất Hai Vua: Vua Chăm-pa và Vua Tây Sơn – Thái Đức Nguyễn Nhạc

GOLDEN LIFE TRAVEL trân trọng giới thiệu đến quý du khách về triều đại TÂY SƠN, một triều đại thành công đầu tiên và duy nhất trong lịch sử Việt Nam đi từ cuộc khởi nghĩa nông dân, dựng nên cơ đồ của Triều đại TÂY SƠN lừng lẫy một thời.

Về Bình Định, bạn nhất định phải đến thăm BẢO TÀNG QUANG TRUNG – đây là BẢO TÀNG DANH NHÂN LỚN NHẤT VIỆT NAM.

Nhớ thắp nén nhang tưởng nhớ các vị lãnh tụ Tây Sơn, các văn quan võ tướng Tây Sơn tại ĐỀN THỜ TÂY SƠN TAM KIỆT –  Đây chính là TÍN NGƯỠNG NHÂN GIAN bất diệt.

Quy Nhơn, Bình Định dải đất miền Nam Trung có bề dày lịch sử với nền văn minh Sa Huỳnh xuất hiện cách đây khoảng trên 3000 năm, cùng với văn hóa Đông Sơn ở Bắc Bộ, văn hóa Óc Eo ở Nam bộ hình thành nên 3 cái nôi văn minh cổ xưa trên lãnh thổ Việt Nam.

Hào khí Tây Sơn

Bình Định nổi danh với tinh thần thượng võ oai hùng gắn liền với tên gọi Miền Đất Võ.

Trên thành phố biển Quy Nhơn, chính giữa quảng trường trung tâm, nhà hát Quang Trung là bức tượng đài Vua Quang Trung uy nghi lẫm liệt trên lưng chiến mã. Hình tượng người anh hùng kiệt xuất thao lược dụng binh bách chiến bách thắng làm nên những chiến tích lẫy lừng trong lịch sử dân tộc, luôn là niềm tự hào của quê hương Bình Định và của non nước Việt Nam.

Hãy cùng Golden Life Travel ngược dòng lịch sử, quay về thế kỉ XVIII khi đất nước hoang tàn, đau thương tang tóc của cuộc nội chiến Trịnh – Nguyễn phân tranh kéo dài suốt hơn một thế kỉ.

Vào Năm 1771 ở Tây Sơn Bình Định,  ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ khởi binh, lập căn cứ chống chính quyền Chúa Nguyễn, được nhân dân trong vùng ủng hộ, suy tôn là Tây Sơn Tam Kiệt.

Ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ đều rất giỏi võ nghệ và tài thao lược dụng binh, nên khi phất cờ khởi nghĩa đã thu hút rất nhiều nhân tài như Võ Văn Dũng, Bùi Thị Xuân, Trần Quang Diệu, Võ Đình Tú, Nguyễn Thung,  Trương Mĩ Ngọc.

Chính vì được nhân dân ủng hộ, ngay từ những ngày đầu, Tây Sơn đã dành được nhiều thắng lợi vang dội. Nguyễn Huệ khẳng định tài cầm quân giúp Nhà Tây Sơn giành được chính quyền, lập nên triều đại Tây Sơn, triều đại đầu tiên của cuộc khởi nghĩa nông dân thành công.

Cùng Golden Life về thăm Bảo Tàng Quang Trung, viếng Điện Thờ Tây Sơn Tam Kiệt được xây dựng trên chính nền nhà cũ của ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ. Đây là một trong những khu bảo tàng danh nhân quy mô lớn nhất cả nước, thu hút đông đảo du khách tới tham quan và hành lễ.

Đài Kính Thiên, nằm trên núi Ấn

Hàng năm, cứ vào những ngày đầu xuân mới, mùng 5 Tết Nguyên Đán, kỉ niệm chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa,  những ngày giỗ của Tây Sơn Tam Kiệt, những dịp đại lễ của tỉnh Bình Định, Bảo Tàng Quang Trung lại đón hàng trăm đoàn khách trong và ngoài nước dâng hương, dâng hoa trước tượng đài Hoàng Đế Quang Trung – Nguyễn Huệ và dâng hương tại điện thờ Tây Sơn Tam Kiệt.

Không chỉ là nơi lưu giữ những hiện vật quý giá, quan trọng liên quan đến cuộc khởi nghĩa Tây Sơn và Hoàng Đế quang Trung – Nguyễn Huệ, Bảo Tàng Quang Trung còn mang ý nghĩa là một bảo tàng tâm linh.

Khi nhà Tây sơn sụp đổ, triều đình Nhà Nguyễn ( Nguyễn Ánh ) đã tìm cách truy quét trả thù tàn bạo với bất cứ ai có liên quan đến vương triều Tây Sơn, nhưng ngay chính trên miền đất này, người dân Kiên Mĩ đã lập đền thờ Tây Sơn Tam Kiệt. Họ gọi tên là Đình Kiên Mĩ, hàng năm tổ chức lễ hội hai lần vào ngày đăng quang của Vua Quang Trung và ngày chiến thắng Đống Đa nhưng gọi tên khác là lễ hội Cúng cơm để che mắt Nhà Nguyễn.

Cứ như vậy trong suốt 143 năm Nhà Nguyễn trị vì cho đến hôm nay ngôi đền vẫn nghi ngút khói hương được thắp lên bởi tấm lòng tôn kính của nhân dân tưởng nhớ những người anh hùng áo vải làm rạng danh quê hương.

Qua những bức tượng, phù điêu, họa phẩm và những di vật được lưu giữ tại bảo tàng, du khách thêm hiểu về cuộc đời và những chiến công oanh liệt của Tây Sơn Tam kiệt.

Người thầy đầu tiên cả ba anh em thụ giáo là võ sư Trương Văn Hiến, được truyền dạy cả văn thư, võ công, binh giáp. Tiếp đó là được Đinh Công còn có tên gọi Ông Tràng một lão nhân giỏi võ nghệ và nổi tiếng ương ngạnh nhất vùng. Cả ba anh em nhanh chóng thành tài, thành thạo quyền thuật và nhiều môn trong Thập Bát Ban binh khí: Tự mình sáng tạo ra một số bài quyền và binh khí nổi tiếng. Nguyễn Huệ có Yến Phi Quyền, Nguyễn Lữ có Hùng Kê Quyền. Cả ba anh em sáng tạo nên bài Độc Lư Thương truyền dạy cho binh sĩ.

Trong giai đoạn đầu khởi nghĩa, sau khi chiếm được thành Quy Nhơn, có lúc nghĩa quân Tây Sơn gặp rất nhiều khó khăn tưởng như không chống đỡ nổi, khi đó Nguyễn Huệ đã nhanh chóng thể hiện được tài thao lược. Với chiến thắng Phú Yên lập lại thế cân bằng ngăn ngừa quân Trịnh, đánh chiếm Quảng Nam mở rộng địa bàn, Những chiến dịch tấn công Gia Định của quân Tây Sơn đều là những chiến dịch lớn. Ngoại trừ lần đầu tiên do Nguyễn Lữ cầm quân đầu năm 1776, những chiến dịch sau đều có vai trò tham gia then chốt của Nguyễn Huệ. Đặc biệt trận đánh năm 1777, chỉ trong vòng 7 tháng Nguyễn Huệ đánh thắng và bắt được cả hai Chúa Nguyễn. Nhà Tây Sơn từ chỗ phải dồn về Quy Nhơn đã chủ động dành được không những vùng Nam Trung Bộ mà cả Nam Bộ.

Năm 1784 Nguyễn Ánh cầu viện Vua Xiêm sai hai tướng là Chiêu Tăng và Chiêu Sương mang 2 vạn quân thủy và 300 chiến thuyền sang xâm  lược nước ta, Vua Tây Sơn là Nguyễn Nhạc sai Nguyễn Huệ đem quân vào chống giữ. Nguyễn Huệ đã bố trí trận địa, nhử quân Xiêm đến gần Rạch Gầm – Xoài Mút, đánh một trận lớn tiêu diệt gần như hoàn toàn 2 vạn thủy quân Xiêm chỉ trong vòng 1 ngày. Sau trận đánh này quân Xiêm khiếp đảm trước sức mạnh của Tây Sơn, sợ Tây Sơn hơn sợ cọp.

Cuối năm 1788 Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng Đế tại Núi Bân, Huế, lấy niên hiệu Quang Trung, để hợp thức hóa mang đại quân ra Bắc đánh đuổi 29 vạn quân Thanh xâm lược. Chỉ trong 6 ngày đêm từ ngày 30 tháng chạp năm Mậu Thân đến Mùng 5 Tết Kỉ Dậu 1789, hơn 29 vạn quân Thanh đã bị tiêu diệt. Đây là chiến thắng vang dội nhất trong sự nghiệp cầm quân của Hoàng Đế Quang Trung.

Là vị Hoàng Đế lập nhiều chiến tích quân sự nhất trong lịch sử Việt Nam, suốt cả cuộc đời binh nghiệp chưa từng thất bại một trận nào nhưng tuổi trời chỉ được 40 Hoàng Đế Quang Trung ra đi khi Đại nghiệp còn nhiều dang dở, trong sự tiếc thương của nhân dân.

Bảo Tàng Quang Trung Bình Định, bảo tàng danh nhâ lớn nhất Việt nam

Đến Thăm Bảo Tàng Quang Trung, du khách không chỉ tìm hiểu về cuộc đời, sự nghiệp của Tây Sơn Tam Kiệt, đặc biệt là cuộc đời của Hoàng Đế Quang Trung nhân dân vô cùng tín ngưỡng mà còn được thưởng thức nhạc võ Tây Sơn: Là di sản Phi Vật Thể Đặc sắc của Bình Định.

Nhạc võ Tây Sơn do chính Nguyễn Huệ đưa vào trong khi ra trận, nhằm kích thích tinh thần, chí khí  chiến đấu của binh sĩ trong luyện tập cũng như ngoài sa trường. Dàn nhạc võ Tây Sơn bao gồm 12 chiếc trống tượng trưng cho 12 con giáp được chia thành 3 hàng từ lớn đến nhỏ.

Nghệ thuật biểu diễn gọi là Song Thủ Đả Thập Nhị Cổ. Người biểu diễn dùng 2 dùi trống dài khoảng 30 cm đánh bằng cả 2 đầu trên mặt trống lẫn tang trống. Mỗi bài trống trận Tây Sơn gồm 3 hồi: Xuất trận – Xung Trận – Ca khúc khải hoàn.  Không có hồi lui quân có lẽ bởi tinh thân quyết chiến quyết thắng khi ra trận kiên quyết không chừa đường lui, chính vì ý chí quyết liệt đó mà trong sự nghiệp cầm quân của mình, Hoàng Đế Quang Trung không một lần thất bại phải lui binh.

Một trong những nghệ nhân biểu diễn trống trận thành công nhất là bà Nguyễn Thị Thuận người làng Kiên Mĩ. Tương truyền bà là con cháu đời thứ 19 của Tây Sơn còn sót lại. Bà được truyền dạy đánh trống bởi thân sinh là cụ Nguyễn Đào.

Năm 1979 sau khi khánh thành Bảo Tàng Quang Trung, được sự chấp thuận của Sở văn hóa tỉnh Bình Định, bảo tàng đã thành lập đội nhạc võ Tây sơn để phục vụ nhân dân và du khách trong và ngoài nước đến thăm quan bảo tàng. Kể từ đó đến nay bà Nguyễn Thị Thuận đã có hơn 30 năm tham gia biểu diễn đồng thời truyền dạy cho lớp trẻ để nhạc võ Tây Sơn không bị mai một.

Năm 2010 chào mừng Liên Hoan Quốc tế Võ cổ truyền diễn ra tại Bình Định, du khách đến thăm quan bảo tàng Quang Trung được thưởng thức nhạc võ Tây Sơn và nhiều màn trình diễn đặc sắc do các võ sư, võ sinh thuộc đội nhạc võ của Bảo tàng thể hiện.

Võ học Tây Sơn ngoài các ban binh khí có Kì Võ. Thuở xưa trong các đạo quân đều có cờ hiệu. Thời Tây Sơn ngoài hiệu Kì của Vua Quang Trung có màu Vàng và đỏ ở vị trí trung quân . Tiền quân, tả quân, hữu quân đều có cờ hiệu riêng để phân biệt . Người cầm cờ phải chọn rất kĩ, là những tráng sĩ có sức mạnh dẻo dai và có đội quân bảo vệ cờ. Cờ hiệu sử dụng trong luyện binh và chiến đấu để ban phát hiệu lệnh từ các cấp chỉ huy. Kì võ chủ yếu sử dụng để biểu diễn. Kì võ ngày nay đã trở thành môn pháp rèn luyện sức khỏe và dùng nhiều trong trình diễn, tái hiện trận pháp trong các kì đại lễ.

Võ cổ truyền Bình Định bao gồm nhiều môn phái võ phát tích từ Bình Định. Một trong những binh khí nổi danh nhất được sử dụng phổ biến là cây roi, một số vùng khác gọi là côn. Có khá nhiều bài roi được truyền lại đến ngày nay do nhiều võ đường và gia tộc ở Bình Định được lưu giữ truyền dạy từ đời này sang đời khác như các bài roi Thái Sơn, Thất Bộ, Bát Quái, Tứ môn, Ngũ Môn với lối đánh linh hoạt uyển chuyển lúc thủ, mạnh mẽ quyết liệt lúc công. Nhiều thế đánh hiểm hóc.

Được các thế hệ tiền nhân trên đất Tây sơn tạo dựng có nhiều đóng góp bổ sung của nhiều danh tướng trong đó có Tây Sơn Tam kiệt các các võ tướng. Cho dù Nhà Nguyễn cấm vận và trừng trị nghiêm người học võ Tây Sơn, Bình Định khiến nhiều bài võ bị thất truyền nhưng dân gian vẫn lưu giữ được ít nhiều.

Khi bảo tàng quang Trung được thành lập năm 1979, đội nhạc võ của bảo tàng đã đi thu thập học hỏi xây dựng được 9 môn binh khi để biểu diễn cho du khách. Đến nay đã biểu diễn được 12 môn trong binh khí thập bát bang, trong đó có nhiều bài võ tương truyền do các tướng lĩnh Tây Sơn sáng tạo và truyền dạy cho tướng sĩ. Trong binh khí Thập Bát Bang bồ cào là vật thường dùng trong nhà nông, nhưng trong sự sáng tạo của cha ông bồ cào trở thành thứ binh khí lợi hại, Phép đánh Bồ cào tương tự Côn phép nhưng với tri thức dùng sức mạnh để bổ, giáng những đòn sấm sét hoặc kéo ngã đối phương.

Kiếm là binh khí được tôn xưng là vua của loại binh khí có lưỡi. Đây là binh khí phù hợp nhất bởi thế linh hoạt cả công lẫn thủ trong giao tranh trong trận chiến

Hầu hết các võ sĩ Tây Sơn ngoài binh khí sở trường đều thành thạo kiếm thuật, đặc biệt nữ tướng Bùi Thị Xuân và đội nữ binh trên 2000 người đã giành được nhiều thắng lợi quan trọng trên chiến trường.

Tuy không nằm trong binh khí Thập Bát Bang nhưng võ cổ truyền Tây Sơn Bình Định lưu truyền được một số bài võ khí đặc thù. Cây chĩa là vật dụng quen thuộc của ngư dân Bình Định thường dùng để đánh bắt cá nhưng khi sử dụng để chiến đấu nó trở thành binh khí độc đáo. Cách đánh chĩa tương tự cách đánh roi trong các tác đỡ, gạt, song gần hơn cách đánh thương dùng ưu thế đầu nhọn của cây chĩa để đâm tạo nên các đòn thế lợi hại.

Một trong những bài Binh khí nổi danh tương truyền do nữ tướng Bùi Thị Xuân sáng tạo nên là Song Phượng Kiếm. Năm canh dần 1770 trong một lần huấn luyện đội tượng binh, Bùi Thị Xuân nhìn thấy đôi chim phượng cùng nhau bay lượn . Từ thế dáng của đôi chim phượng này bà ngộ vào kiếm pháp và hình thành nên những thế đánh ảo diệu , Song Phượng Kiếm được bà truyền dạy cho nhiều nữ binh trong đó có 4 người thành danh cùng với bà trở thành Tây Sơn Ngũ Phụng Thư đó là Bùi Thị Nhạn vợ Hoàng Đế Quang Trung, Trần Thị Lan vợ đô đốc Nguyễn Văn Tuyết, Nguyễn Thị Dung vợ tướng Trương Đăng Đồ và Nguyễn Thị Cúc một nữ tướng dưới trướng Bùi Thị Xuân.

Bài Song Phượng Kiếm hiện được lưu truyền rộng rãi trong võ học cổ truyền Bình Định.

Thương thuộc nhóm binh khí dài trong Thập Bát Bang binh khí, có khả năng sát thương lớn nên được nhiều võ tướng sử dụng, võ cổ truyền Bình Định có nhiều bài thương nổi tiếng như Thương, Động lư Thương, Bách Thế trường thương trong đó bài Nghiêm thương do Nguyễn Huệ sáng tạo nên vào năm 1771 để thao luyện quân sĩ. Bài Nghiêm thương truyền đến ngày nay có 8 câu hiệu, có khả năng công phá nhiều loại binh khí, phối hợp tác chiến

Đây là di sản vô cùng quý giá được Bảo Tàng Quang Trung cùng nhiều môn phái Võ cổ Truyền Việt Nam trân trọng lưu giữ và bảo tồn.

Với những chiến công vang dội hào hùng trong lịch sử dân tộc, và là vị minh quân luôn coi trọng chiêu hiền đãi sĩ, phát triển kinh tế, giáo dục chính trị qua chiêu khuyến nông, Chiếu khuyến Học, Chiếu cầu lời nói thẳng, … đã tạo nên nền tảng vững chắc xây dựng đất nước hùng mạnh.

TẾ LỄ TRUYỀN THỐNG

Sau lễ dâng hương trước tượng Hoàng Đế Quang Trung các đại biểu và nhân dân tới điện thờ Tây Sơn Tam Kiệt để tiến hành theo nghi lễ giỗ truyền thống.

Giai đoạn nhà Nguyễn cầm quyền thẳng tay đàn áp tận diệt những tướng lĩnh Nhà Tây Sơn người dân Kiên Mĩ vẫn góp công góp của xây dựng ngôi Đình Làng trên nền nhà Tây Sơn Tam Kiệt thờ Thành Hoàng Làng chỉ trên danh nghĩa, còn thực chất là Thờ ba anh em Tây Sơn, điều này cho thấy kính ngưỡng của nhân dân đối với những người anh hùng.

Ban tế lễ ngày đó gồm chánh bái và phó bái có tuổi cao đức trọng được nhân dân trong vùng

Việc tổ chức lễ tế diễn ra vào rằm tháng 11 âm lịch ngụy trang bằng lễ cúng cơm mới chỉ mật cáo, không có văn tế

Từ năm 1958 nhân dân tiếp tục góp công góp của xây điện thờ trên chính ngôi điện cũ đặt là Tây Sơn Điện. Việc thờ cúng từ đó được tiến hành công khai. Hàng năm tổ chức lễ giỗ ba anh em nhà Tây sơn vào rằm tháng 11 âm lịch gọi là Kị Hiệp và lễ mừng Chiến Thắng Ngọc Hồi Đống Đa vào ngày mùng 5 Tết. Ban tế gồm chánh bái, phó chánh bái và các học trò ra lễ đúng như nghi thức ở làng cũ. Tế lễ được tổ chức trang nghiêm và có đọc văn tế.

Đến năm 1979 BTQT được xây dựng bên khu di tích điện thờ. Hàng năm bảo tàng phối hợp cùng các bô lão địa phương phối hợp các nghi thức cúng kị như tiền lệ.

Ngoài ngày hiệp kị giỗ ba anh em Nhà Tây Sơn 15 tháng 11 âm lịch, ngày kỉ niệm chiến thắng Đống Đa mùng 5 tháng Giêng, còn có ngày Kị Giỗ Vua Quang Trung vào 29 tháng 7 âm lịch. Trong các ngày này bảo tàng Quang Trung cùng ban nghi lễ điện thờ long trọng tổ chức cúng theo nghi thức truyền thống.

Quang Trung – Nguyễn Huệ một trong những vị Hoàng Đế được kính ngưỡng nhất trong lịch sử dân tộc mãi mãi là niềm tự hào của đất nước quê hương.